Միջերկրածովյան և Մերձավորարևելյան ճակատների ռազմական գործողություններ

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ
Թվական 1940–1945 Վայր Միջերկրական ծով, Հարավային Եվրոպա, Մերձավոր Արևելք, Հյուսիսային Աֆրիկա, Արևելյան Աֆրիկա Արդյունք
Հակառակորդներ
Բրիտանական կայսրություն, Միացյալ Թագավորություն, Կանադա, Նոր Զելանդիա, Հարավաֆրիկյան Միություն, Բրիտանական Հնդկաստան, ԽՍՀՄ, ԱՄՆ, Լեհաստան, Հունաստան, Հարավսլավիա	Գերմանիա, Ալբանիա, Իտալիայի թագավորություն, Բուլղարիայի թագավորություն, Հունգարիա,
Հրամանատարներ
Հարոլդ Ալեքսանդր, Ֆեոդոր Տոլբուխին, Դուայթ Էյզենհաուեր,	Ադոլֆ Հիտլեր, Էրվին Ռոմել, Բենիտո Մուսոլինի, Պիետրո Բադոլիո, Էտտորե Բաստիկո

Ռազմական գործողություններ Միջերկրածովյան և Մերձավոր Արևելյան գոտում՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում։ Մարտերը տեղի են ունեցել Միջերկրական ծովում, Բալկաններում, Մերձավոր Արևելքում, Հյուսիսային Աֆրիկայում, Իտալիայում և Հարավային Ֆրանսիայում։ Միջերկրական ծովը և Մերձավոր Արևելքը եղել են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի գլխավոր ռազմական գործողությունների թատերաբեմերը։ Ռազմական բախումերը տեղի են ունեցել Միջերկրական ծովի, Հյուսիսային Աֆրիկայի, Մերձավոր Արևելքի և Հարավային Եվրոպայի ծովային, ցամաքային և օդային ուղղությունները հսկելու համար։ Մարտերը սկսվել են 1940 թվականի հունիսի 10-ից, երբ ֆաշիստական Իտալիան մտել է պատերազմի մեջ՝ Գերմանիային աջակցելու համար մինչև 1945թ մայիսի 2-ը, երբ Առանցքի ուժերի գրեթե բոլոր ուժերը Իտալիայում հանձնվեցին։ Այդուհանդերձ, Հունաստանում շարունակվում էր պայքարը, որտեղ բրիտանական զինուժը ուղղված էր օգնելու հունական կառավարությանը՝ քաղաքացիական պատերազմի շրջանակներում։ Ֆաշիստական Իտալիան ձգտում էր ստեղծել նոր Հռոմեական կայսրություն։ Իտալական զորքեը ներխուժեցին Հունաստան և Հարավսլավիա, սակայն գերմանական զորքերի աջակցությամբ կարողացան գրավել այդ տարածքները։ Առանցքի և միութենական երկրների զինված ուժերը մասնակցել էին ամբողջ Հյուսիսային Աֆրիկայի ռազմական գործողություններին։ Երեք տարվա ռազմական գործողությունների արդյունքում Առանցքի երկրների ուժերը պարտվեցին Հյուսիսային Աֆրիկայում, իսկ առաջխաղացումը կասեցվեց։ Այնուհետև հակահիտլերյան համատեղ ուժերը ներխուժեցին Իտալիա, որի արդյունքում իտալացիները տապալեցին Բենիտո Մուսոլինիին և միացան դաշնակիցներին։ Երբ ռազմական իրավիճակը Հարավարևելյան Եվրոպայում փոխվեց, բրիտանական ուժերը վերադարձան Հունաստան։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում տեղի ունեցած թերևս ամենաերկար ռազմական գործողությունները հանգեցրին Իտալիայի կործանմանը և փոփոխության ենթարկեցին Գերմանիայի ռազմավարական իրավիճակը, որի արդյունքում Գերմանական դիվիզիաները ջախջախվեցին Իտալիայում և Աֆրիկայում։ Իսկ Գերմանական զորքերի կորուստը կազմում էր մոտ երկու միլիոն մարդ, Իտալիայինը՝ հարյուր յոթանասունյոթ հազար մարդ, բրիտանական զորքերինը՝ երեք հարյուր հազար։ Իսկ Ամերիկայի կորուստը կազմել էր հարյուր երեսուն երեք հազար մարդ։

Ներխուժում Եգիպտոս։ Առաջին ներխուժումը Հունաստան (1940 թվականի հունիս – 1941 թվականի մարտ)

1940 թվականի հունիսի 10-ին Գերմանական զորքերը գրոհեցին Ֆրանսիայի ուղղությամբ, Իտալիան էլ իր հերթին պատերազմ հայտարարեց Մեծ Բրիտանիային Ֆրանսիային։ Հունիսի 11-ին իտալական ավիացիան ձեռնարկեց առաջին գրոհը Մալթա կղզու ուղղությամբ, որտեղ գտնվում էր բրիտանական ռազմածովային մեծ բազզա։ Ֆրանսիայի կապիտուլացիայի ստորագրումից հետո առաջացել էր վտանգ՝. ֆրանսիական նավատորմի օգտագործումը Գերմանական և Իտալական զորքերի կողմից։ 1940 թվականի հունիսի 3-ին բրիտանական ուժերը հարվածներ հասցրեցին ֆրանսիական նավատորմի Ալժիրյան Մերս-Էլ-Քեբիր և այլ նավահանգիստների՝ զավթելով կամ խորտակելով ողջ ֆրանսիական ռազմական նավերը։ 1940 թվականի սեպտեմբերի 13-ին Իտալական բանակը Լիբիայի տարածքից ներխուժեց Եգիպտոս, Ալքեսանդրիան և Սուեզի ջրանցքեները բռնազավթելու նպատակով։ Բայց շուտով նրանց առաջխաղացումը կասեցվեց։ Հոկտեմբերի 28-ին Ալբանիայի տարածքից Իտալիան ներխուժեց Հունաստան։ Սակայն հունական բանակը կանգներցրեց իտալացիների առաջխաղացումը, անցավ հակահարձակման և իտալացիներին ջախջախիչ հարված հասցրեց՝ դուրս մղելով նրանց Հունաստանից։ Հոկտեմբերի 11-ին անգլիացիները լուրջ պարտություն կրեցին Իտալական նավատորմից Տարանտո քաղաքի մոտակայքում։ Դեկտեմբերի 9-ին անգլիական զորքերը Եգիպտոսի ուղղությամբ անցան հարձակման, գրավելով ամբողջ Կիրենաիկան և 1941 թվականի փետրվարի սկզբին մտան Էլ-Ագեյլա շրջանը։ Այնուհետև անգլիացիները դադարեցրին իրենց առաջխաղացումը դեպի Հյուսիսային Աֆրիկա և սկսեցին զորքերը տեղափոխել Հունաստան։

Հունաստանի և Հարավսլավիայի գրավումը։ Ճակատամարտեր Հյուիսիային Աֆրիկայում և Մերձավոր Արևելքում

1941 թվականի ապրիլի 6-ին Գերմանիայի, Հունգարիայի, Ռումինիայի և Բուլղարիայի միութենական զորքերը ներխուժեցին Հարավսլավիա և Հունաստան։ Ապրիլի 11-ին խորվաթ նացիստները հռչակեցին իրենց անկախությունն ու կոչ արեցին խորվաթներին լքել հարավսլավական բանակը։ Ապրիլի 13-ին ընկավ Բելգրադը։ Ապրիլի 18-ին Հարավսլավիան ստորագրեց իր կապիտուլացիայի ակտը և նրա բանակի երեք հարյուր հիսուն հազար զինվորներ գերի ընկան։ Ապրիլի 20-ին Հունաստանում իտալա-գերմանական զորքերը ջախջախեցին հունական բանակի հիմնական ուժերին։ Հետապնդելով մնացած փախչող ուժերին, գերմանական զորքերը արագ մտան Թերմոպիլե, կոտրեցին ավստրալիական միացյալ ուժերի դիմադրությունը և ապրիլի 24-ին տիրացան լեռնային անցումներին։ Ապրիլի 26-ին օդային դեսանտները գրավեցին Կորինյան ջրանցքի կամուրջին և ճանապարհ բացեցին դդեպի Պելեպոնես։ Ապրիլի 27-ին ընկավ Աթենքը։ Հունաստանը ստորագրեց իր կապիտուլացիան։ Միայն մոտ յոթանասուն հազար անգլիական, ավստրալիական և հունական զինվորներ կարողացան արագ տարհանվել Կրետե կղզի և Եգիպտոս։ Հյուսիսային Աֆրիկայում ծանր վիակում գտվող իտալական ուժերը ստիպված էին օգնական զորքեր խնդրել Գերմանիայից։ Գերմանական կորպուսը գեներալ Էրվին Ռոմելի գլխավորությամբ ժամանում են Աֆրիկա։ Մարտի 31-ին նա անցնում է հարձակման և ապրիլի 15-ին դուրս է մղում անգլիացիներին Լիբիայից և մոտենում է Եգիպտոսի սահմաններին։ Անգլիացիները կորցրել էին մի շարք հենակետեր, պահպանելով միայն Տոբրուկ ամրոցը, որը պահպանում էր երկրի խորքերը տանող ճանապարհները՝ մինչև Նեղոս։ 1941 թվականի ապրիլի 18-ին բրիտանական զորքերը ներխուժում են Իրաքի տարածք։ Մեկուկեսամսյա համառ կռիվներից հետո Իրաքը կապիտուլացվում է մայիսի 30-ին։ Հունիսին բրիտանական զորքերը <<Պայքարող Ֆրանսիա>> ուժերի հետ համատեղ գրավում են Սիրիան և Լիբիանանը՝ ազատագրելով այն ֆաշիստական տիրապետությունից։ Իրանի կառավարությունը հրաժարվում է բրիտանական և սովետական զորքերին տեղակայել իր տարածքում և 1941 թվականի սեպտեմբերին ԽՍՀՄ-ն և Մեծ Բրիտանիան օկուպացնում են Իրանը։ Իրանի Ռեզա շահ Փահլավի փախչում է պետությունից։ Իրանը մտնում է հակահիտլերյան կոալիցիայի մեջ։ 1941 թվականի ամռանը բրիտանական նավատորմը և ավիացիան լիրովին տիրապետում էին միջերկրածովյան օդային և ծովային ուղղություններին։ Օգտագործելով Մալթա կղզին որպես բազա, նրանք 1941 թվականի օգոստոսին խորտակեցին Իտալիայից դեպի Հյուսիսային Աֆրիկա ուղևորվող նավերի բեռների 33 տոկոսը, իսկ նոյեմբերին ավելի քան 70 տոկոսը։

Դաշնակիցների հաղթանակը Հյուսիսային Աֆրիկայում (1941 թվականի նոյեմբերից 1943 թվականի մայիս)

1941 թվականի նոյեմբերի 18-ին անգլիացիները Եգիպտոսի ուղղությամբ անցան գրոհի, հանեցին Տոբրուկի պաշարումը և 1942 թվականի սկզբին գրավեցին Կիրենաիկա քաղաքը։ 1942 թվականի հունվարի 21-ին Ռոմելիի զինուժը հանկարծակի հակահարված հասցրեց՝ ջախջախելով անգլիացիներին։ Իսկ փետրվարի 17-ին դուրս եկան Էլ Գազալայի սահմանը։ 1942 թվականի մայիսի 27-ին իտալացիները վերսկսեցին հարձակումները Եգիպտոսի վրա և հունիսի վերջին դուրս եկան Էլ Ալամեհյնի մերձակայքը, որն անմիջապես գտնվում էր Սուեզի ջրանցքի և Ալեքսանդրիայի մոտակայքում։ 1942 թվականի աշնանը անգլիական զինուժի վիճակը խիստ վատթարացավ, բայց խմբավորումների ուժեղացմում եղավ Եգիպտոսում և առավելություն սկսեցին ձեռք բերել օդում։

1942 թվականի հոկտեմբերի 23-ին բրիտանական ուժերը Բեռնարդ Լոու Մոնտգոմերիի գլխավորությամբ իտալա-գերմանական զորքերի դեմ անցան գրոհի և նոյեմբերի սկզբներին ճեղքեցին հակառակորդի պաշտպանությունը Էլ Ալամեհյնի շրջանում։ Նոյեմբերի 13-ին անգլիական զորքերը գրավում են Տոբրուկ, Էլ Ալամահեյն, Տրիպոլի քաղաքները, իսկ փետրվարի սկզբներին մոտենում են Թունիսի և Լիբանանի հյուսիսային սահմաններին։ 1942 թվականի նոյեմբերի 8-ին անգլո-ամերիկյան դիվիզիաները գեներալ Էյզենհաուերի հրամանատարությամբ սկսեցին դեսանտ իջեցնել Ալժիրում, Օրանում և Կասաբլանկայում։ Նոյեմբերի վերջին անգլո-ամերիկյան զորքերը գրավեցին Ալժիրը և Մարոկկոն, գրոհեցին Թունիսի ուղղությամբ, մոտեցան Թունիսի և Բիզերտա քաղաքների մատույցներին։ 1943 թվականի փետրվարին գերմանական ուժերը տանկային գրոհ ձեռնարկեցին ամերիկյան ուժերի դեմ՝ շարժվելով 150 կիլոմետր դեպի հյուսիս-արևմուտք։ 1943 թվականի մարտի 21-ին անգլո-ամերիկյան ուժերը հարավից գրոհ սկսեցին Մարետ քաղաքի սահմանները, իսկ արևմուտքից՝ Մակնասի ուղղությամբ շեղքեցին իտալա-գերմանական պաշտպանությունը, որոնք ապրլիլ սկզբներին հետ էին քաշվել Թունիս։ 1943 թվականի մայիսի 13-ին Բոն թերակղզում գտնվող իտալա-գերմանական զորքերը, գտնվելով շրջափակման մեջ (մոտ 250 հազար)՝ հանձնվեցին։ Հյուսիսային Աֆրիկայի գրավումը դաշնակից զորքերի կողմից, կտրուկ վատթարացրեց ֆաշիստների առանց այդ էլ ծանր ռազմավարական դրությունը Միջերկրական ծովում։

Իտալական ընկերությունները (1943 թվականի մայիս-1945 թվականի մայիս)

1943 թվականի հուլիսի 10-ին անգլո-ամերիկյան զորքերը դեսանտ իջեցրին Սիցիլիա կղզում։ Ունենալով առավելություն օդում և ծովում, նրանք օգոստոսի կեսերին գրավեցին Սիցիլիա թերակղզին, իսկ սեպտեմբերի սկզբներին շարժվեցին դեպի Ապենինյան թերակղզի։ Իտալիայում հասունացել էր ֆաշիստական ռեժիմի տապալման շարժում։ Անգլո-ամերիկյան ուժերի հարվածների և հակաֆաշիստական շարժման ակտիվացումների արդյունքում Մուսալինիի կառավարությունը տապալվեց։ Նրան փոխարինեց Պիետրո Բադոլիոյի կառավարությունը։ Վերջինս սեպտեմբերի 3-ին ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի հետ հաշտության պայմանագիր կնքեց։ 1943 թվականի նոյեմբերին անգլո-ամերիկյան դեսանտի Սալեռնոյում իջեցնելուց հետո գերմանական ղեկավարությունը իր ուժերը տեղափոխեց Հռոմ։ Միայն 1944 թվականի մայիսին դաշնակիցների զորքերը կարողացան ճեղքել գերմանացիների պաշտպանությունը Հռոմի հարավում և միացան Անցիո քաղաքում իջեցված դեսանտային զորքերին։ 1944 թվականի հունիսի 4-ին աընկավ Հռոմը։

Դրանից հետո ֆրանսիական 2-րդ և ամերիկյան 3-րդ դիվիզիաները հանվեցին ճակատային գծից և տեղափոխվեցին Ֆրանսիայի հարավ։ ԱՄՆ-ից և Հյուսիսային Աֆրիկայից նույնպես ժամանեցին լրացուցիչ դիվիզիաներ։ Օգոստոսի 15-ին ամերիկա-ֆրանսիական ուժերը դեսանտ իջեցրեցին Հարավային Ֆրանսիայի ափերում։ Գերմանական ուժերը ցուցաբերեցին թույլ դիմադրություն, քանի որ հյուսիսային ճակատում վիճակը վատթարանում էր. նրանք օգոստոսի 19-ին նահանջեցին Հարավային Ֆրանսիայից։

Մինչև 1945 գարունը, պատերազմը Իտալիայում կրում էր դիրքային բնույթ։ Ռազմական գործողությունները տեղի էին ունենում գոթական հատվածներում։ Ապրիլի առաջին կեսին դաշնակից ուժերը կազմակերպեցին լայնածավալ և վճռորոշ գրոհ՝ Իտալիայի հյուսիսում։ Մի քանի մարտերից հետո գրավվեցին Բոլոնիա քաղաքը և հաղթահարեցին Պո գետի գետնանցումը։ Դաշնակից ուժերի հարվածից և ապստամբ ժողովրդի ներգործությունից հետո, ապրիլի վերջին, գրավվելով ամբողջ Հյուսիսային Իտալիան՝ գերմանական ուժերը սկսեցին նահանջել։

Գրականություն

• Кессельринг А. Война в бассейне Средиземного моря. В кн.: Итоги второй мировой войны. М.: Издательство иностранной литературы, 1957. — стр. 89-110
• Aly, Götz; Chase, Jefferson (2008). Hitler's Beneficiaries: Plunder, Racial War, and the Nazi Welfare State. London: Picador. ISBN 978-0-8050-8726-0.
• Bauer, Eddy (2000) [1979]. Young, Peter (ed.). The History of World War II (rev. ed.). London: Orbis. ISBN 1-85605-552-3.
• Bell, P. M. H. (1997) [1986]. The Origins of the Second World War in Europe (2nd ed.). London: Pearson. ISBN 978-0-582-30470-3.
• Beevor, Antony (2006) [1982]. The Battle for Spain: The Spanish Civil War 1936–1939. First published as The Spanish Civil War. London: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 0-297-84832-1.
• Bideleux, Robert; Jeffries, Ian (1998). A History of Eastern Europe: Crisis and Change. Routledge. ISBN 978-0-415-16111-4.
• Bilgin, Pinar (2005). Regional Security in the Middle East. New York: Routledge. ISBN 978-0-415-32549-3.
• Blair, Clay (1996). Hitler's U-Boat War: The Hunters 1939–1942. New York: Random House. ISBN 0-394-58839-8.
• Carol, Steven (2012). From Jerusalem to the Lion of Judah and Beyond: Israel's Foreign Policy in East Africa. Bloomington: IUniverse. ISBN 978-1-4697-6129-9.
• Clark, Lloyd (2008). Crossing the Rhine: Breaking into Nazi Germany, 1944 and 1945 – The Greatest Airborne Battles in History. New York, NY: Atlantic Monthly Press. ISBN 978-0-87113-989-4.
• Corrigan, Gordon (2011). The Second World War: A Military History. London: St. Martin's Press. ISBN 978-0-312-57709-4.
• Ehlers Jr., Robert S. (2015). The Mediterranean Air War: Airpower and Allied Victory in World War II. Modern war studies. Lawrence, KN: University Press of Kansas. ISBN 978-0-70062-075-3.
• Fage, J. D.; Crowder, Michael; Oliver, Roland (1984). The Cambridge History of Africa: From 1940 to 1975. Vol. VIII. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-22409-3.
• Fraser, David (1999) [1983]. And We Shall Shock Them: The British Army in the Second World War. London: Cassell Military Paperbacks. ISBN 0-304-35233-0.
• Howe, George F. (1993) [1957]. Northwest Africa: Seizing the Initiative in the West. United States Army in World War II: The Mediterranean Theatre of Operations. Washington DC: Center of Military History, United States Army. OCLC 256063428. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ մայիսի 28-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 21-ին.
• Jentz, Thomas L. (1998). Tank Combat in North Africa: The Opening Rounds, Operations Sonnenblume, Brevity, Skorpion and Battleaxe, February 1941 – June 1941. New York: Schiffer. ISBN 0-7643-0226-4.
• Jowett, Philip (2000). Italian Army, 1940–1945. Vol. I. Osprey. ISBN 978-1-85532-864-8.
• Keegan, John (1997) [1989]. The Second World War. London: Pimlico. ISBN 0-7126-7348-2.
• Latimer, Jon (2001). Tobruk 1941: Rommel's Opening Move. Osprey. ISBN 0-275-98287-4.
• Mack Smith, Denis (1982). Mussolini. Littlehampton Book Services. ISBN 978-0-297-78005-2.
• Macksey, Major Kenneth (1971). Beda Fomm: The Classic Victory. Ballantine's Illustrated History of the Violent Century. Ballantine. OCLC 637460844.
• Mallett, Rovert (2003). Mussolini and the Origins of the Second World War, 1933–1940. Palgrave Macmillan. ISBN 978-0-333-74814-5.
• Maier, Klaus (1991). Germany's Initial Conquests in Europe. Germany and the Second World War. Oxford: Clarendon Press. ISBN 978-0-19-822885-1.
• Martel, Gordon, ed. (1999). The Origins of the Second World War Reconsidered. London: Routledge. ISBN 978-0-415-16325-5.
• Martel, André (1994). Histoire militaire de la France [Military History of France] (ֆրանսերեն). Paris: Presses Universitaires de France. ISBN 2-13-046074-7.
• Overy, Richard (2014). Book of World War II. All About History. Imagine. ISBN 978-1910-155-295.
• Playfair, Major-General I. S. O.; with Stitt RN, Commander G. M. S.; Molony, Brigadier C. J. C. & Toomer, Air Vice-Marshal S. E. (2004) [1st. pub. HMSO 1954]. Butler, J. R. M. (ed.). The Mediterranean and Middle East: The Early Successes Against Italy (to May 1941). History of the Second World War, United Kingdom Military Series. Vol. I. Naval & Military Press. ISBN 1-84574-065-3.
• Playfair, Major-General I. S. O.; with Flynn R. N., Captain F. C.; Molony, Brigadier C. J. C. & Toomer, Air Vice-Marshal S. E. (2004) [1st. pub. HMSO 1956]. Butler, J. R. M. (ed.). The Mediterranean and Middle East: The Germans Come to the Help of Their Ally (1941). History of the Second World War, United Kingdom Military Series. Vol. II. Naval & Military Press. ISBN 1-84574-066-1.
• Ready, J. Lee (1985). Forgotten Allies: The Military Contribution of the Colonies, Exiled Governments and Lesser Powers to the Allied Victory in World War II: The European Theatre. Vol. I. McFarland. ISBN 978-0-89950-129-1.
• Ready, J. Lee (1985). Forgotten Allies: The Military Contribution of the Colonies, Exiled Governments and Lesser Powers to the Allied Victory in World War II: The Asian Theatre. Vol. II. McFarland. ISBN 978-0-89950-117-8.
• Rodogno, Davide (2006). Fascism's European Empire: Italian Occupation during the Second World War. New Studies in European History. trans. A. Belton. London: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-84515-1.
• Rommel, Erwin (1982) [1953]. Liddell-Hart, Basil (ed.). The Rommel Papers. Da Capo Press. ISBN 0-306-80157-4.
• Salerno, Reynolds M. (2002). Vital Crossroads: Mediterranean Origins of the Second World War, 1935–1940. Cornell University Press. ISBN 978-0-8014-3772-4.
• Stockings, C.; Hancock, E. (2013). Swastika over the Acropolis: Re-interpreting the Nazi Invasion of Greece in World War II. Boston: BRILL. ISBN 978-9-00425-459-6.
• Sturgeson, Allison (2009). World War II: The Definitive Visual History. New York, NY: Dorling Kimberly. ISBN 978-0-7566-4278-5.
• Weinberg, Gerhard L. (1994). A World at Arms: A Global History of World War II. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-44317-3.
• Wragg, David (2003). Malta: The Last Great Siege 1940–1943. Barnsley: Pen & Sword. ISBN 978-0-85052-990-6.

Արտաքին հղումներ

• Mediterranean sources and US Official accounts
• The Mediterranean and Middle East Volume I The Early Successes against Italy (to May 1941). 1954
• The Mediterranean and Middle East Volume II The Germans come to the Help of their Ally (1941). 1956

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Միջերկրածովյան և Մերձավորարևելյան ճակատների ռազմական գործողություններ» հոդվածին։